اختلال بلع یا دیسفاژی
ارزیابی اختلال بلع با توجه به اینکه مشکل در بلع یا همان دیسفاژییک بیماری شایع محسوب میشود، اهمیت زیادی دارد. شیوع دیسفاژی بین مردم معمولاً بین ۱۶ تا ۲۲ درصد آنها را درگیر میکند. دلایل متعددیمی‌توانیم برای دیسفاژی عنوان کنیم که مهمترین آنها علل عصبی، افزایش سن و سرطان سر و گردن است. در سال‌های گذشته ارزیابی دیسفاژی به طور پیوسته در حال تکامل بوده و خدمات آسیب‌شناسی در حوزه گفتار- زبان برای مدیریت افراد مبتلا به این بیماری به شکل گسترده‌ای مورد توجه قرار گرفته است. ارزیابی این بیماری چند بعدی است. در ادامه در مورد آن بیشتر صحبت می‌کنیم.
ارزیابی اختلال بلع
نحوه انجام ارزیابی اختلال بلع
در مورد اهمیتارزیابی اختلال بلع گفتیم که این کار به صورت چند بعدی باید انجام شود. اعضای تیم ارزیابی دیسفاژی نیز به دلیل چند بعدی بودن بررسی‌هایی که باید انجام شود باید ویژگی‌های متفاوتی داشته باشند. معمولاً یک تیم ارزیابی این بیماری شامل آسیب شناس گفتار-زبان، متخصص گوش و حلق و بینی ، رادیولوژیست ، متخصص گوارش و متخصص تغذیه میشود. ارزیابی دقیق افراد مبتلا به دیسفاژی برای کاهش عوارض ثانویه و ابتلای آنها به ذات الریه آسپیراسیون اهمیت زیادی دارد. توجه داشته باشید که ذات الریه آسپیراسیون میتواند منجر به مرگ بیماران شود. البته این ارزیابی میتواند هزینه مراقبت‌های بهداشتی را هم کاهش دهد.
ارزیابی اختلال بلع شامل چه مواردی است؟
در ارزیابی اختلال بلع بررسی برخی علائم به وسیله تیم ارزیابی مورد توجه قرار میگیرد. در مرحله اول پزشک عمومی‌باید بررسی کند علائم دیسفاژی چه مدت در بدن بیمار وجود داشته است. یا بررسی کند که آیا بیمار در مدت اخیر وزن کم کرده است. همچنین آسیب شناس گفتار و زبان باید مغز، اعصاب و نخاع بیمار را مورد بررسی قرار دهد. متخصص گوارش نیز بر روی بیماری‌های روده ، معده مطالعات خودش را انجام می‌دهد. روند تخصصی ارزیابی اختلال بلع را در ادامه خواهیم گفت.
روند ارزیابی مکانیسم بلع
ارزیابی دقیق مکانیسم بلع این امکان را برای درمانگر بلع فراهم میسازد که آسیب شناسی و تشخیص مناسبی از دیسفاژی انجام دهد و همچنین به طرحریزی برنامه درمانی و انتخاب استراتژیهای مداخلهای دیسفاژی کمک میکند. روند ارزیابی دیسفاژی در سه سطح غربالگری، ارزیابی بالینی و ارزیابی ابزاری صورت میگیرد. در اینجا سعی میشود این سطوح ارزیابی را توضیح دهیم.
غربالگری اولیه دیسفاژی
تشخیص اولیه دیسفاژی به‌وسیله غربالگری، اولین مرحله ضروری در مدیریت دیسفاژی است. درواقع آسیب‌شناس گفتار و زبان با استفاده از شواهد غیرمستقیم باید تشخیص دهد که آیا بیمار مبتلا به دیسفاژی است یا خیر. بدین منظور درمانگر از شیوه‌های غربالگری دیسفاژی استفاده میکند که ممکن است از یک پروتکل اختصاصی استفاده کند و یا خود او بر اساس موارد موردنظر غربالگری را انجام دهد. در غربالگری باید بیمار از نظر موارد زیر مورد بررسی قرار گیرد:
- تشخیص پزشکی
- سطح کلی هوشیاری بیمار
- سابقه ابتلا به هرگونه پنومونی ریه (ذات‌الریه)
- سابقه اختلالات عصب‌شناختی یا ساختاری
- میزان ترشحات عمومی ناحیه دهان و گلوی بیمار.
- درک کردن این ترشحات (که نشانه آن تلاش برای فرو بردن آب دهان، صاف کردن سینه و سرفه و پاک کردن ترشحات سینه است)
- کیفیت صدای بیمار (گرفتگی یا خشونت صدا یا صدای غژغژ ترشحات حلقی در گلو هنگام صداسازی)
- کاهش قابل‌توجه کنترل روی حرکات دهان و زبان
ارزیابی بالینی دیسفاژی
آسیب‌شناس گفتار و زبان بعد از انجام غربالگری اولیه و تشخیص وجود دیسفاژی دهانی یا حلقی و یا هر دو در بیمار باید ارزیابی‌های بالینی دیسفاژی را شروع کند. به‌طورکلی ارزیابی بالینی دیسفاژیا میتواند موارد زیر را در برگیرد:
- تاریخچهگیری پزشکی بیمار
- ارزیابی و معاینه دهان
- ارزیابی و معاینه ناحیه حلق دهانی
- ارزیابی و معاینه حنجره
- ارزیابی و معاینه کیفیت صدا
- ارزیابی وضعیت تنفس
- ارزیابی عضلات جونده و سطحی ناحیه صورت و عضلات ناحیه گردن
- ارزیابی رفلکس‌های ناحیه دهان و بلع
- ارزیابی سیستم حسی مرتبط با بلع
- ارزیابی اعصاب جمجمه‌ای مرتبط با بلع
- ارزیابی وضعیت تغذیه‌ای بیمار
ارزیابی‌های ابزاری دیسفاژی
آسیب‌شناس گفتار و زبان بهمنظور کسب اطلاعات بیشتر و تشخیص دقیق‌تر از ماهیت دیسفاژی و ارزیابی مواردی همچون انقباض دیواره‌های حلق و بالا رفتن حنجره و بهویژه بررسی مرحله حلقی بلع، از ارزیابی ابزاری دیسفاژی استفاده میکند. دو مورد از معتبرترین تکنیکهای ابزرای دیسفاژی شامل روش بلع باریم اصلاح‌شده یا آزمایش ویدئوفلوروسکوپی[1] (VFSS) و ارزیابی بلع با استفاده از آندوسکوپی فیبر نوری[2] (FEES). این دو تکنیک ارزیابی به عنوان استانداردهای طلایی ارزیابی بلع شناخته شدهاند و اطلاعات دقیقی از فیزیولوژی بلع، ساختارهای آناتومیکی درگیر در بلع و عملکرد آنها قبل، حین و بعد از بلع مهیا میسازند.
روش بلع باریم اصلاح‌شده یا آزمایش ویدئوفلوروسکوپی
این تکنیک به عنوان رایج‌ترین روش تشخیصی در زمینه دیسفاژی شناخته شده است که به مشخص نمودن عملکرد سیستم بلعی کمک میکند. تکنیک بلع باریم اصلاح‌شده یک روش ارزیابی ویدئوفلوروسکوپی بلع است و با استفاده از این روش می‌توان نقص‌های ساختاری یا کارکردی مراحل دهانی و حلقی بلع را که منجر به بروز علائم دیسفاژیا شدهاند را تشخیص داد.
ارزیابی بلع با استفاده از آندوسکوپی فیبر نوری
خانم لانگمور در سال 1988 برای اولین بار یک ارزیابی جامع از عملکرد بلع با استفاده از FEES ارائه داد. معاینه FEES، یک ارزیابی عملکردی از بلع است که با استفاده از لارینگوسکوپ انعطاف پذیر برای مشاهده ساختارهای حلق بینی، حلق دهانی، ریشه زبان، حنجره و حلق تحتانی مورد استفاده قرار میگیرد. در حین معاینه FEES لارینگوسکوپ از طریق بینی به فضای حلق راه پیدا میکند و در آنجا امکان مشاهده حرکات ساختارها، انتقال لقمه، وجود باقیماندههای حلقی و همچنین محافظت راه هوایی را قبل، حین و بعد از بلع مواد میسر میسازد.
[1] Videofluoroscopic Swallowing Study (VFSS)
[2] Fibroptic Endoscopic Examination of Swalloing (FEES)
